چند نکته درباره ی مکتب های آوازی
متاسفانه آثار مکتوب در مورد تکنیک ها و مکتب های آوازی بسیار اندک اند. با این که نزد اهل فن سه مکتب تهران، اصفهان و تبریز در هنر آوازی ایران قابل تشخیص است اما در مورد ویژگی های هر کدام از این مکاتب و وجوه تمایز میان آن ها یا بسیار کم نوشته شده است یا تا حد زیادی مبهم و متناقض.
احتمالا تقسیم بندی آواز ایرانی به سبک ها یا مکتب های مختلف می تواند بر این اساس بوده باشد که در هر دوره ای موسیقی دانان آن دوره در دربار (پایتخت) گرد می آمده و آن جا را مرکز فعالیت خود قرار می داده اند. با این حال، گذشته از ابهامات و تناقضات، پاره ای تعصبات نیز مانع فهم واقعیت این تمایزات می شود:
برتری جویی مکتب اصفهان، تردید در وجود مکتبی مختص تهران، منازعه ی قزوین و تبریز بر سر عنوانی که باید به شیوه ی خوانندگی اقبال آذر داد و غیره.
شکل تحریرها، شیوه های استفاده از ادوات تحریر و نحوه ی تلفیق شعر و موسیقی مهم ترین مبنا های تمییز مبان مکاتب مختلف به حساب می آیند.
مکتب اصفهان با نمایندگانی چون سید رحیم، جلال تاج اصفهانی، طاهر زاده و ادیب خوانساری به تنوع تحریر، به کار گیری مناسب ادوات تحریر، مد گردی های ظریف، دقت در انتخاب مناسب کلام و توجه به بیان دقیق شعر معروف است. برای دو مکتب دیگر، یکی تهران با نمایندگانی همچون حسن قصاب، امیر قاسمی، دوامی، ظلی و دیگری مکتب تبریز با نمایندگانی چون آقا حسین تعزیه خوان و اقبال آذر، چیز زیادی باقی نمی ماند جز استفاده ی گسترده تر از ردیف برای اولی و احیانا تاکید بر تحریر های بلبلی برای دومی.
به هر حال، صرف نظر از دسته بندی سبک های آوازی در مکاتبی که به سه شهر بزرگ منسوب اند می توان به یک دسته بندی کلی تری از نظر زمانی دست زد. فضای پر تنش آواز ابتدای قرن که تحریرهای فشرده و سریع و ارجحیت صدای زیر موجد آن بود جای خود را به فضایی کم تنش با برتری صدای بم و تحریر های منبسط تر و کندتر می دهد و تنوع تحریر ها و مقدر آن ها کاهش می یابد.
این مجموعه با سید رحیم (1229 هجری) آغاز می شود و با محمد رضا شجریان (1319) پایان می پذیرد. فهرست هنرمندان مجموعه را استاد شجریان پالوده اند. در آواز پس از عارف قزوینی و قمرالملوک وزیری چهره ای چون ایشان تا این حد فراگیر با مردم ارتباط برفرار نکرده است و نیز کسی چون او نقش دادن سلیقه های امروزین ما را در آواز دخیل نبوده است، همچنان که اگر شجریان نبود به میراث آوازمان در این حد فراگیر توجه نمی کردیم.
از نکات برجسته ی این مجموعه همراه کردن زندگی نامه ی این عزیزان و عکس آنها در کنار هر یک از آوازهای اجرا شده است.