این پژوهش فرآوردۀ پرسش از و کاوش در چرایی و سنجش چگونگی افزایش ژرفای بحران آگاهی از همه‌سو، در پی چیرگی وارونگی‌های «گفتارهای اسطوره‌ای ـ عرفانی» در زمینه‌های گوناگون، به‌ویژه در رویارویی با واقعیت، تاریخ و سیاست است. پرسش و کاوشی که تنها راه رویارویی خردمندانه با بحران‌های ریز و درشت فرآوردۀ گفتارهای اسطوره‌ای ـ عرفانی را در کنش تاریخی ـ فلسفی ملی اندیشیدن یافته است. در روند پژوهش آشکار شده است که «زبان» بنیادی‌ترین درون‌مایه‌ای است که ریخت‌یابی گفتارهای اسطوره‌ای ـ عرفانی به چگونگی دریافت از آن بستگی دارد. دریافتی که به پندارهایی دامن می‌زند و با ساخت چرخه‌های هرمنوتیک ایمانی، ذهن را از دریافت و فهم تئوریک ـ تجربی واقعیت و کنش عقلی وا می‌دارد. بازتاب دریافت‌های نسنجیده از زبان و در پی آن، واقعیت در «بازنمایی‌های جمعی» به کنش و واکنش‌هایی می‌انجامد که واکاوی و شناخت را بسی دشوار می‌کند. از این‌رو در سراسر کتاب به مسئلۀ زبان و چگونگی رویارویی گفتارهای اسطوره‌ای ـ عرفانی با آن پرداخته شده است.