این کتاب حاصل پژوهشی است که با همکاری بیست و شش پژوهشگر بین سال های 1389 تا 1396 شمسی انجام شده است. این پژوهش مشخصا یک «تاریخ نگاری فکری» برای سه دوره در تاریخ نیم قرن ایران معاصر، یعنی سال های 1300- 1320، 1320 - 1332، و 1332- 1357 شمسی است. «تاریخ نگاری فکری»، دوران تاریخی را بر حسب اندیشه ها و جریان های فکری می شناسد و می شناساند. «تاریخ نگاری فکری» (Intellectual History)، که تاریخ «جریان های فکری» در دوره های زمانی محدود و معین است، با «تاریخ عقاید» (History of Ideas)، که اندیشه ها را در یک سیر زمانی از حیات یک جامعه می کاود، متفاوت است. «تاریخ نگاری فکری» ساحت عصری اندیشه ها را تجزیه و تحلیل، و تبیین می کند و بدین ترتیب گونه ای معنا کاوی برای یک برهه تاریخی از زندگی یک جامعه است که می تواند در خدمت تعمیق تاریخ - آگاهی در آن جامعه قرار گیرد. آنچه در این کتاب به صورت پرسش و پاسخ درباره آراء و افکار صاحبان فکر و دغدغه در دوره های تاریخی ایران معاصر آمده است این است که چگونه می توان نشان داد که نسبت «تفکر» و «بودن» آدمی، از یکسو، و نسبت «بودن» با «زمان»، از سوی دیگر، به طور بنیادینی حیثیت تاریخی تفکر، و نیز حیثیت فکری تاریخ را بر می سازند؟ چه، «تاریخ» را از «بودن» و «بودن» را از «اندیشیدن» گریزی نیست. زندگی نسل ها در تاریخ هر آنچه بوده و هست، در بودن خود همیشه «فکری» بوده است. پس، «بودن» آدمی با زمان و با تفکر عجین است. لذا، «خودشناسی تاریخی» یعنی اندیشیدن به «خود» آنگونه که بوده و شده است، و در عین حال، می توان اندیشید که «زین پس چگونه می توان بود؟» ؛ و بدینسان، شاهد پیوند بنیادین «تفکر»، «تاریخ» و «اخلاق» بود.