انتساب نابسامانی‌های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی به عوامل خارجی، مانند امپریالیسم و دیگر دشمنان شناخته‌شده یا ناشناس، درواقع ارائهٔ تبیین‌های ساده، سطحی و عامه‌پسند از پدیده‌های بسیار پیچیدهٔ اجتماعی است. این فروکاستن علل و عوامل پیچیده پدیده‌های مختلف اجتماعیِ پیوند خورده با پدیده‌های اجتماعی دیگر و بسترهای تاریخی گوناگون، به یک امر اخلاقی فردی یا جمعی (توطئه) تحویلی ناروا است و امکان درک و تبیین درست تحولات و رویدادهای اجتماعی را از بین می‌برد. ولی در ایران معاصر چنین رهیافت توطئه‌محورانه بسیار رایج و شایع بوده است. گفتارهایی که در این کتاب آمده است دربرگیرندهٔ تصویری گویا از جایگاه محوری مفهوم توطئه و توطئه‌باوری در فرهنگ، سیاست و تاریخ معاصر ایران است. «جستارهایی درباره‌ تئوری توطئه در ایران» مجموعه‌ای است که از سه گفتار مستقل تشکیل شده و توسط سه تن از صاحب‌نظرانِ صاحب‌نام مسائل اجتماعی ایران معاصر ی«رواند آبراهامیان، احمد اشرف و محمدعلی همایون کاتوزیان» نوشته شده است. محمدابراهیم فتاحی این اثر را گردآوری و ترجمه کرده است.