کتاب «سمرقند» داستانی از دو دوره تاریخی در ایران را به همراه زندگی شاعر بزرگ ایرانی خیام به تصویر می‌کشد. معلوف با اینکه تا به حال به ایران سفر نکرده است، اما عشق و علاقۀ بسیاری از ایران در دل و جانش پرورش داده است. رمان «سمرقند» او را می‌توان حاصل این عشق دانست. در داستان «سمرقند» از شخصیت‌ها در دوره‌های تاریخی ایران و رویدادهای اجتماعی بهره برده است. داستان در ابتدا با دوره‌ای از سلجوقیان و فعالیت‌های سیاسی حسن صباح و عملیات‌های میهن‌پرستانه‌اش پیش می‌رود. سپس در بخش‌های دیگر تاریخ معاصر ایران موردتوجه معلوف قرار می‌گیرد. در داستان انقلاب مشروطه، قتل ناصرالدین شاه قاجار و فداکاری مردم تبریز در داستان گنجانده شده است. این دو دورة تاریخی با اشعار بی‌نظیر شاعر ایرانی حکیم عمر خیام بهم پیوند می‌خورند. دو نفر از شخصیت‌های داستان در دو دورۀ جداگانه زمینه‌ساز ماجرای کتاب «سمرقند» هستند.