منظومۀ «حیدربگ و سمنبر» از سرایندهای ناشناس است که در هیچیک از نسخههای خطی یا چاپی این اثر از سرایندۀ آن نیامده است. تنها در نسخۀ تاجیکی که در آکادمی علوم تاجیکستان است، از فردی به نام ابن صفایی به عنوان نویسنده یاد شده و نسخههای فارسی خطی دیگر و روایت افغانی آن سرایندۀ مشخصی ندارد. روایت منظومی نیز به زبان کردی از آن در دسترس است با عنوان «حیدربیگ و صنوبر» گه فردی به نام میرزا کوکب گورانی آن را در 1025 بیت سروده است. روایت «حیدربگ و سمنبر» از داستانهای مشهور عامه و از جمله ادبیات مکتبخانهای ایران است. این داستان برای سالهای طولانی و بیشتر در دورۀ قاجار مورد توجه اقشار مختلف بهویژه روستاییان و کشاورزان بوده است. یغمای جندقی به این قصه اشاره کرده و میگوید: زهی نادان که نشناسد ز حیدربیگ قرآن را. این اشاره نشان میدهد داستان در قرن دوازدهم رواج داشته و همگان آن را میشناختهاند. گرچه اشارات تاریخی مثل قزلباش بودن حیدربیک و حضور شاه صفی یا شاه عباس، زمان داستان را به دوران صفویه میبرد؛ ولی زبان روایتهای مکتوب و قدیمترین نسخۀ خطی آن به سال 1257، نشان میدهد داستان منظوم در دورۀ قاجار سروده شده است؛ ولی قطعاً روایتهای کهن شفاهی آن بین مردم رایج بوده است و گونههای مختلف روایی آن از نثر و نظم با اندک تفاوتی در ماجراها و گفتگوها امروزه در دسترس است.
حیدربیگ و سمنبر
- نویسنده: مصحح: نجمه دری، حسن ذوالفقاریناشر: نشر خاموشزبان اصلی: ادبیات فارسینوع جلد: شومیزقطع: رقعیتاریخ انتشار: 1401326 صفحهنوبت چاپ: 2