این کتاب دومین مجلد از مجموعۀ «پدران بنیان‌گذار ایران جدید» است؛ مقصود اشاره به آن نسل از رجال فکری ـ سیاسی ایران است که در گام اول نهضت مشروطه و نظام پارلمانی برآمده از آن و در گام دوم دولت متمرکز مدرن رضاشاهی را مستقیم و غیرمستقیم تغذیۀ فکری کردند و شالودۀ آن چیزی را ریختند که به طور کلی می‌توان و می‌باید آن را «ایران جدید» خواند. به عبارتی برای شناخت سرچشمه‌های فکری ایران جدید، اینکه نظم اجتماعی و سیاسی جدید در ایران در دو مقطع مشروطیت و در ادامه در پهلوی اول بر بنیان چه ایده‌ها و باورها و تصوراتی شکل گرفت، می‌بایست به بررسی همه‌جانبه و البته انتقادی میراث فکری و سیاسی آن پدران منورالفکر ایران جدید پرداخت. میرزا فتحعلی آخوندزاده نظر به آنچه از منظری عامیانه اسلام‌ستیزی خصمانۀ او تعبیر می‌شود، بین آن نسل از منورالفکران ایرانی جایگاهی منحصربه‌فرد دارد. آخوندزاده در برخی از نامه‌هایش تأکید می‌کند که قصدش از نقد اسلام، دشمنی و خصومت با آن نیست؛ هرچند فریدون آدمیت این اظهارات آخوندزاده را نه صادقانه و از روی اعتقاد قلبی، بلکه از سر تعارف و تقیه می‌داند؛ ولی برخلاف نظر آدمیت، می‌توان اذعان داشت که این اظهارات آخوندزاده صادقانه بوده است. در این کتاب کوشیده شده است تا بخش‌های عمدۀ میراث فکری آخوندزاده پوشش داده شود. در نوشتارهای این کتاب به بررسی جنبه‌های مختلف فکری آن رجل برجستۀ تاریخ پرفرازونشیب ایرانی پرداخته شده است.