دیوان‌سالاری و سازمان اداری در ایران دورۀ اسلامی همواره مورد توجه محققان بوده؛ به‌ویژه آنکه ادارۀ امور آن بیشتر به دست ایرانیان انجام می‌شده است. دیوان ایرانی، طی قرون و با توجه به مقتضیات هر دوره تغییر و تحولاتی داشته و با توجه به سیاست خاندان حاکم سازمان یافته است. تشکیلات دیوانی برای ادارۀ بهتر به شاخه‌های مختلفی تقسیم می‌شد و یکی از آنها، با عنوان دیوان استیفا، گردانندۀ امور مالی در کشور بود. این دیوان بر دخل‌وخرج مملکت نظارت داشت و معمولاً در بیشتر دوره‌ها بعد از دیوان وزارت، مهم‌ترین دیوان محسوب می‌شد. مستوفیان ادارۀ دیوان استیفا را بر عهده داشتند و لازم بود برای تنظیم بودجه و دخل‌وخرج کشور با علم حساب و استیفا آشنایی داشته باشند و محاسبات را ثبت‌وضبط کنند. برای ثبت درآمدها و هزینه‌ها دفاتر مالی در دیوان ایجاد شد. بررسی این دفاتر نظام مالی هر دوره را روشن می‌کند. در دورۀ صفوی با اقتباس از سنت‌های اداری ایرانی، تشکیلات دارای و به تبع آن نظام مالی تأسیس شد. در دیوان این عصر، دفاتر مالی گوناگونی بنا بر نیازهای متفاوت به وجود آمد که هر کدام کاربرد خاصی داشت. یکی از این دفاتر، دفتر توجیهات بود که به ثبت هزینه‌های دیوان و دربار اختصاص داشت. بررسی ساختار ظاهری و محتوایی و چگونگی تدوین این دفتر، موضوع اصلی این کتاب است.