سعدی شاعر و نویسنده‌ای از قرن هفتم هجری/ قرن سیزدهم میلادی و یکی از بزرگ‌ترین نویسندگان کلاسیک فارسی در نظم و نثر است. تا دهه 1320، گلستان او به عنوان نمونه نثر عالی به شاگرد مدرسه‌ها آموزش داده می‌شد و بوستان‌اش راهنمای زندگی اخلاقی و بافضیلت به حساب می‌امد، همچنان که مثلاً اخلاق ارسطو در انگلستان دوره ویکتوریا چنین بود. اما در نیمه دوم قرن بیستم، این نظر هم‌چون نظر ایرانیان در دیگر زمینه‌ها، ناگهان و به شدت عوض شد. سعدی از رونق افتاد و آیین ستایش او جای به ستایش بیشتر حافظ داد. چنان که ژان‌ژاک روسو، شاید می‌گفت، «این تغییر چگونه رخ داد؟»
تأثیر سعدی بر شاعران و نویسندگان بعدی بسیار عظیم بوده است و مسلماً تا اوایل قرن بیستم عموماً بزرگترین شاعر ایرانی همه دوران‌ها انگاشته می‌شد. سعدی، و پس از او حافظ، در شمار ستارگان درخشان سنت‌های کهن شعر فارسی هستند که در قرن چهارم هجری آغاز شد و در قرن نهم هجری پایان پذیرفت. از آن پس تا اواخر قرن دوازده هجری ژانرها و سبک‌های جدید بسیاری ظهور کرد که اوج آن به شعر سبک هندی موسوم است. این سبک نوین با تأکیدش بر تصویرها و استعاره‌های پیچیده، در گام‌های نخست رونقی داشت و دست‌کم یک شاعر برجسته قابل مقایسه با کلاسیک‌های قدیم، یعنی صائب تبریزی به وجود آورد، اما زمان با آن سر یاری نداشت. فقدان نسبی حمایتگری از سوی سلسله حاکم صفوی نیز مزید بر علت بود. بنابراین، در پایان قرن دوازدهم هجری/ هجدهم م، این سبک جدید ادبی، به سطحی تنزل کرد که پیش‌تر در شعر فارسی سابقه نداشت. این به رجعت سبک‌های کلاسیک کهن انجامید. جنبشی که به «بازگشت ادبی» شهرت یافت و سبک‌های نوکلاسیک قرن نوزدهم را پدید ساخت. سایه بلند و گسترده سعدی در این موج جدید ادبیات فارسی کاملاً مشهود بود و شاعران و نویسندگان بازگشت تقریباً از همه آثار وی با موفقیتی کم و بیش تقلید کردند.
کم‌توجهی پژوهشگران غربی قرن بیستم به سعدی به لحاظی ناشی از افول مطالعات کلاسیک در برابر مطالعات مدرن، و به لحاظی حاصل منزلت منسوخ و ازمدافتاده سعدی در میان متجددها در ایران بود. اروپا سعدی را در قرن هفدهم کشف کرده بود یعنی زمانی که گلستان وی به زبان‌های فرانسوی، آلمانی و لاتین ترجمه شد. در قرن هجدهم ترجمه‌هایی به انگلیسی و دیگر زبان‌های اروپای غربی او را به عامه ادب‌دوست شناساند و به محبوبیت فزاینده وی در میان اهل ادب و روشنفکران انجامید. جای تعجب نیست که او را در عصر خود و روشنگری، چهره‌های برجسته‌ای چون ولتر بزرگ می‌داشتند و کارنو، رهبر انقلابی فرانسوی و سازمان‌دهنده دفاع از انقلاب در برابر یورش خارجی نام او را روی پسر خود گذاشت که بعدها به عنوان ریاضیدان شهرت جهانی یافت. اما حتی هردر، از پیشگامان برجسته جنبش ضد روشنگری رمانتیسم فلسفی آلمان، نیز سعدی را «معلم دوست‌داشتنی اخلاق» می‌نامید.
در عین حال حقیقت این است که شهرت سعدی در اروپا تقریباً به تمامی مبتنی بر ترجمه‌های  گلستان و (بسی‌کم‌تر) بوستان بود، و این که ـ خصوصاً ـ به عنوان  یک شاعر بزرگ عاشقانه‌ها اندک توجهی به او شد. اکثر ترجمه‌های گلستان در قرن نوزدهم درآمد و سعدی در میان شرق‌شناسان چهره مشهوری شد. توجه غرب به سعدی و آثارش به استثنای معدودی مطالعات و ترجمه‌های انتقادی، سوای بررسی کلی آثارش در تاریخچه‌های ادبی و متون درسی، در قرن بیستم سخت کاهش گرفت.
سعدی یکی از بزرگ‌ترین شاعران و نثرنویسان در زبان فارسی است و در عصر خود به معرفت و حکمت شهره بود و گاهی گفته می‌شود که صد سال عمر کرده است. او فرزانه‌ای بسیار سفر، پندآموزی آزاداندیش و حکیمی به معنای عام و خاص آن بود. کاتوزیان با ذکر نمونه‌هایی از آثار منظوم و منثور شیخ به تحلیل شعر و اندیشه، رفتار و جهان‌بینی وی می‌پردازد و در زندگی پرماجرای او نیز غور می‌کند. محتوای کتاب کاتوزیان، دیدگاهی نوین درباره این شاعر عشق و شفقت و زیبایی عرضه می‌کند.