سرف‌ها یا رعایای روسی در رژیم تزاری موقعیتی نزدیک به بردگی داشتند، و همراه ملک یا جدا از آن خرید و فروش می‌شدند. سرف‌ها را همچون کالاهایی ارزشمند برای دریافت وام نزد بانک به رهن می‌گذاشتند، و در فاصله سرشماری‌های 10 ساله اسناد هویت "رعایای مرده" اعتبار خود را به عنوان وثیقه حفظ می‌کرد و مالیات آن‌ها به عهده‌ی مالک بود. چیچیکف با سودجویی از فرصت در صدد بر می‌آید شمار زیادی از این "رعایای مرده" را از مالکان بخرد و اسناد آن‌ها را به عنوان وثیقه برای دریافت وام به بانک بسپارد... موضوع داستان صرفا بهانه‌ای به دست نویسنده می‌دهد تا ضمن آن تصویرهایی روشن و هنرمندانه از اوضاع اجتماعی، فرهنگی و اداری روسیه در قرن نوزدهم ارائه دهد. تصویرهایی آشنا و ملموس با جزییاتی که با زمان‌ها و مکان‌های دیگر نیز قابل انطباق است. این اثر جاویدان گوگول به راستی بیشتر یک مجموعه هنری و نقاشی انتقادی است تا صرفا یک رمان؛ مجموعه‌ای است که در آن حتی روحیات افراد را با کمک واژه‌ها به تصویر کشیده است.
